در فضای جدید مالیاتی کشور که با استقرار سامانه مودیان و صورتحساب الکترونیکی همراه شده، بسیاری از مفاهیم قدیمی حقوق تجارت، بازتعریف شده و جایگاهی متفاوت یافته اند. یکی از این مفاهیم مهم، قرارداد حق العمل کاری است؛ مفهومی که از گذشته در قانون تجارت آمده؛ اما امروز با الزامات مالیاتی و سامانه ای جدید گره خورده است.
در این مقاله با نگاهی جامع، به مواد قانونی، بخشنامه های رسمی، فرآیند ثبت در سامانه مودیان و نکات کلیدی در اجرای عملی قرارداد حق العمل کاری می پردازیم.
قرارداد حق العمل کاری چیست؟
قرارداد حق العمل کاری، توافقی است که به موجب آن، یک شخص (حق العمل‌کار) به نام خود اما به حساب شخص دیگری (آمر) اقدام به انجام معامله می کند و در قبال این خدمت، کارمزدی دریافت می نماید.
ماده ۳۵۷ قانون تجارت ایران چنین بیان می کند:
“حق العمل کار کسی است که به نام خود اما به حساب دیگری معاملاتی کرده و در مقابل، حق العمل دریافت می نماید.”
بنابراین، حق العمل‌کار مالک کالا نیست؛ بلکه واسطه ای حرفه ای است که مسئولیت های قانونی مشخصی دارد.
ویژگی های حقوقی قرارداد حق العمل کاری
- عهدی بودن: تعهدات طرفین در قالب توافق کتبی یا شفاهی ایجاد می شود.
- نمایندگی پنهان: حق العمل‌کار به نام خود معامله می کند؛ اما سود یا زیان برای آمر خواهدبود.
- تعهدات دوگانه: حق العمل‌کار موظف است سود حاصل را به آمر منتقل کند و همزمان مسئول عملیات نزد فروشنده یا خریدار است.
تطبیق قرارداد حق العمل کاری با سامانه مودیان
با راه اندازی سامانه مودیان، تمام معاملات تجاری مشمول مالیات، باید در قالب صورتحساب الکترونیکی و با شناسه یکتای مالیاتی ثبت شوند؛ که این موضوع، قراردادهای حق العمل کاری را نیز مشمول الزامات خاصی کرده است.
الزامات قانونی و بخشنامه های مهم:
۱.بخشنامه ۲۰۰/۹۷/۱۳۳ – تاریخ: ۱۳۹۷/۱۰/۰۱
تعیین تکلیف مالیاتی قراردادهای حق العمل کاری
نکات کلیدی:
- صورتحساب صادره توسط حق العمل‌کار، در حکم فروش آمر تلقی می شود.
- مسئولیت صدور صورتحساب و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده، بر عهده حق العمل‌کار است؛ به شرط احراز مالکیت کالا برای آمر.
- مبلغ کارمزد، مشمول مالیات و عوارض است و باید در صورتحساب جداگانه لحاظ شود.
۲. بخشنامه ۳۲/۹۷/۲۰۰ – تاریخ: ۱۳۹۷/۰۴/۰۱
تعیین تکلیف مالیاتی در معاملات نیابتی
نکات کلیدی:
- چنانچه حق العمل‌کار به وکالت یا نیابت از طرف دیگر عمل کند، صورتحساب باید به نام آمر صادر شود.
- در صورتی که حق العمل‌کار مالک کالا نباشد، فقط کارمزد را در صورتحساب خود درج می نماید.
مراحل ثبت قرارداد حق العمل کاری در سامانه مودیان
سامانه مودیان مالیاتی برای پوشش فعالیت های نیابتی، امکان ثبت قرارداد حق العمل‌کاری را فراهم کرده است؛ که در ادامه، مراحل آن را بررسی می کنیم:
مرحله اول: ورود به سامانه
پس از ورود به پنل کاربری سامانه مودیان با نام کاربری و رمز عبور، از بخش «مدیریت قراردادها»، گزینه «افزودن قرارداد حق العمل‌کاری» را انتخاب کنید.
مرحله دوم: تکمیل اطلاعات قرارداد
- نقش خود را مشخص کنید: آیا شما آمر هستید یا حق العمل کار؟
- شماره اقتصادی طرف مقابل را وارد کنید.
- نوع قرارداد: خرید یا فروش را انتخاب نمایید.
- تاریخ شروع، پایان، درصد کارمزد، مبلغ حدودی معامله و اطلاعات تکمیلی را درج کنید.
مرحله سوم: تأیید طرف مقابل
پس از ثبت، یک پیام برای طرف مقابل ارسال می شود تا او نیز قرارداد را تأیید کند. تنها پس از تأیید دو طرف، شناسه یکتای قرارداد صادر خواهد شد.
صدور صورتحساب الکترونیکی در قراردادهای حق العمل کاری
یکی از چالش های مهم در این نوع قراردادها، نحوه صدور صورتحساب است.
حالت ۱) قرارداد فروش از طرف آمر
- حق العمل‌کار فاکتور فروش را به نام خریدار صادر می کند.
- در فیلد عملیات، گزینه “حق العمل‌کاری” انتخاب می شود.
- شناسه یکتای قرارداد در فاکتور وارد می شود.
حالت ۲) قرارداد خرید برای آمر
- فاکتور خرید توسط حق العمل‌کار صادر می شود.
- کالا به حساب آمر وارد سیستم می شود؛ اما فاکتور به نام حق العمل‌کار است.
- سیستم مودیان فاکتور را در کارپوشه آمر نیز نمایش می دهد.
صورتحساب کارمزد:
در پایان دوره، حق العمل‌کار فاکتور مستقلی برای کارمزد خود صادر می کند که شامل مالیات بر ارزش افزوده نیز می شود.
هشدارهای قانونی دررابطه با ثبت حق العمل کاری در سامانه مودیان
- فاکتورهایی که بدون ثبت قرارداد در سامانه مودیان صادر شوند، غیرمعتبر بوده و جرایم مالیاتی به همراه دارند.
- در صورتی که قرارداد در سامانه ثبت شود اما صورتحساب به آن متصل نشود، سیستم آن را نادیده می گیرد.
- عدم صدور فاکتور کارمزد، موجب زیان مستقیم به حق العمل‌کار و عدم شناسایی درآمد رسمی خواهد شد.
شناسه یکتای مالیاتی در قراردادهای حق العمل‌کاری
یکی از بخش های اساسی در اجرای صحیح و قانونی قراردادهای حق العمل‌کاری در سامانه مودیان، دریافت و استفاده از شناسه یکتای قرارداد است. این شناسه، در واقع پل ارتباطی بین قرارداد ثبت شده، صورتحساب های الکترونیکی و گزارش های مالیاتی است و هر قراردادی بدون این شناسه، از دیدگاه سازمان امور مالیاتی فاقد اعتبار سامانه ای محسوب می شود.
شناسه یکتای مالیاتی چیست و چرا اهمیت دارد؟
پس از ثبت نهایی قرارداد حق العمل‌کاری در سامانه مودیان و تأیید آن توسط هر دو طرف (آمر و حق العمل‌کار)، سامانه مودیان به صورت خودکار، یک شناسه عددی انحصاری تولید می کند که به عنوان «کد مرجع» تمامی عملیات های بعدی (از جمله صدور صورتحساب الکترونیکی، بررسی پرونده های مالیاتی و رسیدگی در حسابرسی) عمل می کند.
بدون وارد کردن این شناسه در صورتحساب ها، حتی اگر تمام اطلاعات دیگر به درستی ثبت شده باشند، ارتباط بین قرارداد و فاکتور قطع شده و فاکتور از منظر سامانه به عنوان فاکتور عادی یا مستقل تلقی می شود.
نقش آمر و حق العمل‌کار در صدور صورتحساب الکترونیکی
بر اساس بخشنامه های رسمی سازمان امور مالیاتی و قوانین جاری در خصوص پایانه های فروشگاهی، میان وظایف آمر و حق العمل‌کار تفاوت روشنی وجود دارد:
- آمر: الزامی به صدور فاکتور در سامانه مودیان ندارد.
- حق العمل کار: ملزم است فاکتور الکترونیکی صادر کرده و آن را به سامانه مودیان ارسال کند.
صدور این فاکتور توسط حق العمل‌کار، باید به همان صورت متداول در فروش های عادی انجام شود؛ با این تفاوت مهم که فیلد مخصوص به “شناسه یکتای قرارداد حق العمل‌کاری” نیز باید در آن درج شود.
ثبت و استفاده از شناسه یکتا در نرم افزار واسط سامانه مودیان
بسیاری از کسب وکارها برای سهولت در ثبت فاکتور، از نرم افزارهای واسط سامانه مودیان استفاده می کنند که مورد تأیید سازمان امور مالیاتی بوده و دارای قالب های مختلف برای انواع مختلف صورتحساب ها هستند. در این قالب ها، فیلدی با عنوان “شناسه یکتای قرارداد حق العمل‌کاری” وجود دارد که کاربر باید هنگام صدور فاکتور مرتبط با اینگونه فعالیت ها، این فیلد را به درستی با شناسه صادرشده از سامانه تکمیل کند تا پیوند بین فاکتور و قرارداد برقرار شود.
گام های دریافت و استفاده از شناسه یکتا:
- ثبت قرارداد در سامانه مودیان توسط یکی از طرفین (آمر یا حق العمل کار)
- تأیید قرارداد توسط طرف مقابل از طریق پنل کاربری
- دریافت شناسه یکتا به صورت خودکار از سوی سامانه پس از تأیید دو طرف
- ذخیره و استفاده از شناسه یکتا در فاکتورهای صادره توسط حق العمل‌کار
- بررسی صحت ارتباط فاکتور و قرارداد در کارپوشه مالیاتی هر دو طرف
شرایط و ضوابط استفاده از شناسه یکتا در صورتحساب ها
برای استفاده صحیح از شناسه یکتا، باید به این موارد توجه کرد:
- فقط فاکتورهایی که با نوع عملیات “حق العمل‌کاری” ثبت می شوند، می توانند این شناسه را دریافت و اعمال کنند.
- شناسه یکتا، قابل تکرار در قراردادهای مختلف نیست و برای هر قرارداد جدید، شناسه ای جدید صادر می شود.
- شناسه ها تنها پس از تأیید طرف دوم فعال می شوند؛ ثبت یک طرفه، شناسه فعال ایجاد نمی کند.
- فاکتورهایی که به درستی با شناسه قرارداد ثبت شده اند، به صورت خودکار در کارپوشه آمر نیز نمایش داده خواهند شد.
چه اطلاعات و مدارکی برای ثبت قرارداد حق العمل کاری در سامانه مودیان نیاز است؟
اگر قصد دارید قرارداد حق العمل کاری خود را در سامانه مودیان به ثبت برسانید، پیش از ورود به فرآیند ثبت، لازم است مجموعه ای از اطلاعات کلیدی و مستندات مشخص را آماده داشته باشید. این داده ها، پایه ایجاد ارتباط صحیح بین آمر و حق العمل‌کار در محیط سامانه است و بدون آن ها، امکان ثبت یا تأیید قرارداد وجود نخواهد داشت.
مدارک و اطلاعات مورد نیاز:
۱. شماره اقتصادی هر دو طرف قرارداد
این شناسه، بسیار حائزاهمیت است و هویت مالیاتی طرفین را در سیستم مشخص می کند. اگر یکی از طرفین هنوز در سامانه مودیان ثبت نام نکرده باشد، امکان ادامه فرایند وجود ندارد.
۲. مشخص‌کردن نقش طرف ثبت کننده
در زمان ایجاد قرارداد، باید مشخص شود که شما در نقش «آمر» وارد سامانه شده اید یا «حق العمل‌کار». هر کدام از این نقش ها، فیلدهای متفاوتی در فرآیند ثبت خواهند داشت.
۳. نوع قرارداد (خرید یا فروش)
تعیین نوع قرارداد، مشخص می کند که آیا این قرارداد برای خرید کالا به نمایندگی از آمر است یا فروش به حساب او. این انتخاب، ساختار فاکتور و گردش مالی را تحت تأثیر قرار می دهد.
۴. اطلاعات دقیق زمانی
اطلاعات دقیق زمانی مانند تاریخ شروع و پایان قرارداد، که برای اعتبار قرارداد در سیستم و تعیین بازه فاکتورها الزامی است.
۵. مبلغ برآوردی معامله
اگرچه الزامی به ثبت رقم دقیق وجود ندارد، اما باید یک تخمین منطقی از ارزش قرارداد ارائه شود.
۶. درصد کارمزد حق العمل کار
این عدد، مبنای صدور صورتحساب خدمات خواهد بود و در فاکتور نهایی نیز ثبت می شود؛ فقط لازم است که قبل از ثبت قرارداد، به صورت شفاف بین طرفین توافق شده باشد.
۷. توضیحات یا پیوست ها (در صورت نیاز)
امکان بارگذاری یا افزودن یادداشت هایی درباره شرایط خاص قرارداد وجود دارد؛ که در بسیاری از موارد توصیه می شود برای مستندسازی دقیق صورت گیرد.
مزایا و معایب ثبت قرارداد حق العمل کاری در سامانه مودیان
مزایا:
- شفافیت مالیاتی و حسابرسی آسان
- اثبات رسمی رابطه حقوقی بین آمر و حق العمل‌کار
- جلوگیری از فرار مالیاتی با رصد الکترونیکی
معایب یا چالش ها:
- پیچیدگی فرآیند صدور صورتحساب در نقش نیابتی
- الزام به تأیید دوسویه قرارداد (در صورت همکاری نکردن طرف مقابل)
- بار مسئولیتی بیشتر بر دوش حق العمل‌کار در برابر سازمان مالیاتی
سوالات متداول
آیا ثبت قرارداد حق العمل کاری در سامانه مودیان اجباری است؟
بله؛ اگر فعالیت بین آمر و حق العمل‌کار ادامه دار و منجر به صدور صورتحساب الکترونیکی شود، ثبت قرارداد در سامانه مودیان برای دریافت شناسه یکتا الزامی است.
اگر فقط یک طرف قرارداد آن را در سامانه ثبت کند، شناسه یکتا صادر می شود؟
خیر؛ شناسه یکتای قرارداد تنها زمانی صادر می شود که هر دو طرف (آمر و حق العمل‌کار) قرارداد را در سامانه مودیان تأیید کرده باشند.
چه کسی باید صورتحساب الکترونیکی را در قراردادهای حق العمل‌کاری صادر کند؟
تنها حق العمل‌کار موظف به صدور صورتحساب الکترونیکی و ارسال آن به سامانه مودیان است. آمر الزامی به صدور فاکتور ندارد.
آیا کارمزد حق العمل‌کار هم باید در قالب فاکتور رسمی صادر شود؟
بله؛ حق العمل‌کار باید برای دریافت کارمزد خود، فاکتور جداگانه ای صادر کند که شامل مالیات بر ارزش افزوده نیز باشد.
اگر یکی از طرفین در سامانه مودیان ثبت نام نکرده باشد، آیا امکان ثبت قرارداد وجود دارد؟
خیر؛ هر دو طرف قرارداد باید دارای شناسه اقتصادی فعال در سامانه مودیان باشند تا ثبت قرارداد امکان پذیر شود.
آیا می توان از نرم افزارهای واسط مودیان برای ثبت قرارداد حق العمل کاری و صدور فاکتور استفاده کرد؟
بله؛ بسیاری از نرم افزاهای واسط مورد تأیید سازمان امور مالیاتی، فیلد مخصوص به شناسه یکتای قرارداد حق العمل‌کاری را دارند و می توانند این فرآیند را تسهیل کنند.
